Słowo wprowadzające

prof. dr hab. Andrzej Sokala

Wybory „kontraktowe”. Plakat wyborczy „Solidarności”

Rok 1991 przyniósł Polsce kilka ważnych, istotnie modyfikujących ustrój i scenę polityczną, zmian.

Po przeprowadzonych w 1990 roku pierwszych demokratycznych wyborach do rad gmin — będących konsekwencją reaktywowania po kilkudziesięciu latach samorządu terytorialnego w Rzeczypospolitej, po pierwszych bezpośrednich i powszechnych wyborach ­Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ­— przeprowadzonych również w 1990 roku, nadszedł czas na pierwszą wolną i w pełni demokratyczną elekcję do parlamentu. W czerwcu 1989 roku — tuż po zawarciu porozumień Okrągłego Stołu — wybrane zostały wprawdzie Sejm i Senat, ale przyspieszenie procesu demokratyzacji wymusiło zmiany i w tym zakresie. Zwłaszcza Sejm „kontraktowy”, pochodzący z nie w pełni demokratycznych wyborów, wyraźnie „nie mieścił się” w nowym systemie organów demokratycznego już państwa.

Państwowa Komisja Wyborcza. Ogłoszenie wyników wyborów samorządowych w 2006 roku. fot. Maciej Kobiałko

W dniu 28 czerwca 1991 roku uchwalona została Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. Przewidywała ona, iż wybory do tego organu będą powszechne, bezpośrednie, równe, przeprowadzone w głosowaniu tajnym oraz — co znamienne — wolne. Podział mandatów następować miał według reguły proporcjonalności. Ordynacja sejmowa z 1991 roku nadała również nowy kształt ustrojowy Państwowej Komisji Wyborczej. Utrzymano jej, wprowadzony dla wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w 1990 roku, sędziowski skład, postanawiając jednak, iż ma ona funkcjonować jako organ stały, właściwy w sprawach przygotowania, organizacji i przeprowadzania wyborów. W konsekwencji postanowiono o utworzeniu również działającego w permanencji Krajowego Biura Wyborczego, jako urzędu zapewniającego techniczno-administracyjną pomoc w wykonywaniu zadańPaństwowej Komisji Wyborczej. Dla obsługi innych organów wyborczych powołano natomiast —jako instytucje stałe — wojewódzkie biura wyborcze, przekształcone następnie w delegatury Krajowego Biura Wyborczego.

PKW oraz przedstawiciele KBW i OKW nr 4 i 5 wraz z Pierwszym Prezesem SN.
Ogłoszenie wyników wyborów do Parlamentu Europejskiego w 2009 roku. fot. Maciej Kobiałko

Podstawowe reguły elekcji, wprowadzone Ordynacją z 1991 roku, przejęte zostały w późniejszych sejmowych ustawach wyborczych z lat 1993 i 2001. Utrzymano w nich również — w nieco tylko zmodyfikowanej postaci — trzon stałej, profesjonalnej administracji wyborczej, funkcjonującej sprawnie do dziś.

W dniu 27 października 1991 roku przeprowadzone zostało głosowanie w pierwszych w pełni wolnych i demokratycznych wyborach parlamentarnych — do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej. Wprawdzie wyłoniony w nich Sejm, nazwany później „rozczłonkowanym”, składający się z przedstawicieli aż 29 komitetów wyborczych, nie przetrwał pełnej kadencji, ale do historii odszedł Sejm „kontraktowy”, a wszystkie główne organy władzy w Rzeczypospolitej uzyskały demokratyczną legitymację.

  «   Wstecz